"ZORLAŞTIRMAYINIZ KOLAYLAŞTIRINIZ" HADİSİNİN TAHRİCİ

“Zorlaştırmayınız, kolaylaştırınız…” Hadisinin
Buhârî’nin el-Câmiu’s-Sahîh’i Bağlamında Tahrîci

Asıl Hadis

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو التَّيَّاحِ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: «يَسِّرُوا وَلاَ تُعَسِّرُوا، وَبَشِّرُوا، وَلاَ تُنَفِّرُوا»

Muhammed b. Beşşâr (ö. 252) à Yahyâ b. Saîd el-Kattân (ö. 198) à Şu‘be b. el-Haccâc (ö. 160) à Ebû’t-Teyyâh (ö. 128) à Enes b. Mâlik (ö. 93)

(Buhârî İlim, 11)

Buhârî’deki Diğer Rivâyetleri

حَدَّثَنَا يَحْيَى، حَدَّثَنَا وَكِيعٌ، عَنْ شُعْبَةَ، عَنْ سَعِيدِ بْنِ أَبِي بُرْدَةَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، بَعَثَ مُعَاذًا وَأَبَا مُوسَى إِلَى اليَمَنِ قَالَ: «يَسِّرَا وَلاَ تُعَسِّرَا، وَبَشِّرَا وَلاَ تُنَفِّرَا، وَتَطَاوَعَا وَلاَ تَخْتَلِفَا»

Yahyâ b. Maîn (ö. 233) à Vekî‘ b. el-Cerrâh (ö. 197) à Şu‘be b. el-Haccâc à Saîd b. Ebî Bürde (ö. ?) à Ebû Bürde (ö. 104) à Ebû Mûsâ el-Eş‘arî (ö. 42)

( Buhârî Cihâd, 164)

حَدَّثَنَا مُوسَى، حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ، حَدَّثَنَا عَبْدُ المَلِكِ، عَنْ أَبِي بُرْدَةَ، قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَبَا مُوسَى، وَمُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ إِلَى اليَمَنِ، قَالَ: وَبَعَثَ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا عَلَى مِخْلاَفٍ، قَالَ: وَاليَمَنُ مِخْلاَفَانِ، ثُمَّ قَالَ: «يَسِّرَا وَلاَ تُعَسِّرَا، وَبَشِّرَا وَلاَ تُنَفِّرَا»

Mûsâ b. İsmâîl (ö. 223) à Ebû Avâne (ö. 175) à Abdulmelik b. Umeyr (ö. 136) à Ebû Bürde

(Buhârî Meğâzi, 60)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ، حَدَّثَنَا العَقَدِيُّ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ سَعِيدِ بْنِ أَبِي بُرْدَةَ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبِي، قَالَ: بَعَثَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَبِي، وَمُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ، إِلَى اليَمَنِ، فَقَالَ: «يَسِّرَا وَلاَ تُعَسِّرَا، وَبَشِّرَا وَلاَ تُنَفِّرَا، وَتَطَاوَعَا»

Muhammed b. Beşşâr (ö. 252) à Ebû Âmir el-Akadî (ö. 204) à Şu‘be à Saîd b. Ebî Bürde à Ebû Bürde

(Buhârî Ahkâm, 22)

حَدَّثَنِي إِسْحَاقُ، حَدَّثَنَا النَّضْرُ، أَخْبَرَنَا شُعْبَةُ، عَنْ سَعِيدِ بْنِ أَبِي بُرْدَةَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ، قَالَ: لَمَّا بَعَثَهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَمُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ، قَالَ لَهُمَا: «يَسِّرَا وَلاَ تُعَسِّرَا، وَبَشِّرَا وَلاَ تُنَفِّرَا، وَتَطَاوَعَا»

İshâk b. Râhûye (ö. 238) à Nadr b. Şümeyl (ö. 204) à Şu’be à Saîd b. Ebî Bürde à Ebû Bürde à Ebû Mûsâ el-Eş‘arî

(Buhârî Edeb, 80)

حَدَّثَنَا آدَمُ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ أَبِي التَّيَّاحِ، قَالَ: سَمِعْتُ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يَسِّرُوا وَلاَ تُعَسِّرُوا، وَسَكِّنُوا وَلاَ تُنَفِّرُوا»

Âdem b. Ebî İyyâs (ö. 221) à Şu‘be b. el-Haccâc (ö. 160) à Ebû’t-Teyyâh (ö. 128) à Enes b. Mâlik (ö. 93)

(Buhârî Edeb, 80)

DEĞERLENDİRME

Çalışmamızın esasını teşkil eden “Zorlaştırmayınız, kolaylaştırınız…” hadisi, Bûhârî’nin el-Câmius’s-Sahîh isimli eserinde 6 yerde geçmektedir. Sahabî râvîlere baktığımızda, Buhârî’de yer alan rivâyetlerin Enes b. Mâlik (ö. 93) ve Ebû Mûsâ el-Eş‘arî (ö. 42) olmak üzere iki vecihten geldiği görülmektedir.

Enes b. Mâlik Rivâyetlerinin Değerlendirmesi

Enes b. Mâlik tarafından Hz. Peygamber’den rivâyet edilen hadisin Buhârî’nin Edeb ve İlim bölümlerinde geçtiği tespit edilmiştir. İlim bölümünde yer alan hadisin metninde bulunan “وَبَشِّرُوا” (müjdeleyiniz) ifadesinin yerine, Edeb bölümünde “وَسَكِّنُوا” (teskin ediniz) ifadesinin kullanıldığı görülmektedir. Enes b. Mâlik à Ebu’t-Teyyâh à Şu‘be kanalıyla gelen rivâyette, İlim bölümünde yer alan hadiste Şu‘be ile Buhârî arasında Yahyâ b. Saîd el-Kattân (ö. 198) ve Muhammed b. Beşşâr (ö. 252) olmak üzere 2 râvî bulunurken, Edeb bölümünde yer alan rivâyette sadece Âdem b. Ebî İyyâs (ö. 221) bulunmaktadır. Bu durumda ikinci hadisin, birinci hadise göre âli bir isnâda sahip olduğu görülmektedir.

Ebû Mûsâ el-Eş‘arî Rivâyetlerinin Değerlendirmesi

Ebû Mûsâ el-Eş‘arî tarafından rivayet edilen hadisin, Cihâd, Meğâzî, Ahkâm ve Edeb olmak üzere 4 bölümde geçtiği görülmektedir. Bu vecihten gelen hadislerin her biri Ebû Mûsâ el-Eş‘arî ve Muaz b. Cebel’in (ö. 17) Yemen’e gönderildiği bilgisi verildikten sonra, o ikisine hitaben tesniye olarak emr-i hâzır ve nehy-i hâzır şeklinde gelmektedir.

Cihâd bölümünde geçen hadiste, Ebû Mûsâ el-Eş‘arî’nin ve Muaz b. Cebel’in Yemen’e gönderildiği bilgisi verildikten sonra asıl hadise ek olarak “وَتَطَاوَعَا وَلاَ تَخْتَلِفَا” (birbirnizi seviniz, ihtilaf etmeyiniz) ifadesi yer almaktadır. Hadis, Yahyâ b. Maîn (ö. 233) à Vekî‘ b. el-Cerrâh (ö. 197) à Şu‘be b. el-Haccâc à Saîd b. Ebî Bürde (ö. ?) à Ebû Bürde (ö. 104) à Ebû Mûsâ el-Eş‘arî (ö. 42) kanalıyla Buhârî’ye ulaşmaktadır.

Meğâzî bölümünde geçen rivâyette bir önceki hadiste geçen “وَتَطَاوَعَا وَلاَ تَخْتَلِفَا” (birbirnizi seviniz, ihtilaf etmeyiniz) sözüne yer verilmemiş, ek olarak “وَبَعَثَ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا عَلَى مِخْلاَفٍ، قَالَ: وَاليَمَنُ مِخْلاَفَانِ” (Yemen iki bölgedir, o ikisinden her biri farklı bölgelere gönderilmiştir) ifadesi yer almaktadır. Hadis Mûsâ b. İsmâîl (ö. 223) à Ebû Avâne (ö. 175) à Abdulmelik b. Umeyr (ö. 136) à Ebû Bürde kanalıyla Buhârî’ye ulaşmaktadır.

Ahkâm bölümünde geçen rivâyette asıl hadise ek olarak “وَتَطَاوَعَا” ifadesi yer almaktadır. Söz konusu rivâyet Buhârî’ye Muhammed b. Beşşâr (ö. 252) à Ebû Âmir el-Akadî (ö. 204) à Şu‘be à Saîd b. Ebî Bürde à Ebû Bürde kanalıyla ulaşmaktadır.

Edeb bölümünde geçen rivâyette bir önceki hadiste olduğu gibi asıl hadise ek olarak “وَتَطَاوَعَا” ifadesi yer almaktadır. Rivâyet Buhârî’ye, İshâk b. Râhûye (ö. 238) à Nadr b. Şümeyl (ö. 204) à Şu’be à Saîd b. Ebî Bürde à Ebû Bürde à Ebû Mûsâ el-Eş‘arî kanalıyla gelmektedir.

Ömer Faruk Kavuncu